Verschillende fasen van het cyclisch proces van handelingsplanning

Een individueel handelingsplan bestaat altijd uit vijf fasen. De vijf fasen worden hieronder stap voor stap uitgelegd: 

Fase 1: De beginsituatie bepalen

In deze fase wordt er een algemeen en specifiek beeld geschetst van de leerling en zijn/haar specifieke noden en behoeften. Zowel persoonlijke kenmerken als achtergrondgegevens zullen behoren tot deze beginsituatie. Volgende zaken zullen zeker aanwezig zijn bij de beginsituatie van het kind:

• Thuissituatie
• Medische gegevens
• Vorige schoolloopbaan
• Informatie van de vorige school en het CLB
• Sociaal emotioneel welzijn
• Screeninggegevens (beschrijving gesignaleerde problemen)
• Concretisering: beschrijving van situaties waarin het probleemgedrag zich voordoet

Het bepalen van de beginsituatie is uiterst belangrijk om uiteindelijk de specifieke opvoedings- en onderwijsbehoeften duidelijk te kunnen maken. De beginsituatie is ook nodig om de doelen te kunnen selecteren in een volgende fase. 

De leerkracht kan de beginsituatie van de leerling niet alleen bepalen. Ook andere leerkrachten, ouders, CLB-personeel, ander schoolpersoneel, ... kunnen informatie bijdragen. 

Fase 2: Het selecteren van de doelen

In deze fase worden de doelen geformuleerd waaraan gewerkt moet worden op korte en lange termijn. Er wordt een weloverwogen keuze gemaakt over de doelen, gebaseerd op de beginsituatie van de leerling. Het is belangrijk dat de doelen in observeerbaar of meetbaar gedrag worden opgesteld (waarneembaar!). 

Als leerkracht proberen we altijd doelbewust te werken en zo specifieke begeleiding te geven aan kinderen die dit nodig hebben. Door bepaalde doelen te selecteren, laat dit leerkrachten toe doelbewust en gericht specifieke begeleiding te geven. De centrale onderwijsdoelstelling voor elke leerling is uiteraard gericht op een optimale harmonische persoonlijkheidsontwikkeling en maatschappelijke integratie. 

Bij het selecteren van de doelen moet men stilstaan bij een aantal zaken:

• Welke doelen kunnen worden gesteld?
• Hoe kunnen de doelen worden bereikt?
• Zijn de geformuleerde doelen haalbaar en zinvol?
• Zullen de doelen in de toekomst leiden tot functionele resultaten? 
• Binnen welke termijn kunnen de doelstellingen gerealiseerd worden?

De doelen worden geselecteerd op basis van enkele criteria:

• De doelstellingen moeten passen bij het ontwikkelingsniveau van de leerling. Ze moeten haalbaar, zinvol, realistisch en functioneel geformuleerd worden. 
• De doelen moeten leiden tot een harmonische ontwikkeling en moeten gericht zijn op integratie, zelfstandigheid en participatie. 
• Er moet een samenhang tussen de doelen zijn. 

Ook het opstellen van de doelen gebeurt niet alleen door de leerkracht. Ook de ouders en het schoolteam kunnen hierbij helpen. Tijdens klassenraden kan de doelenkeuze plaatsvinden. 

Fase 3: De voorbereidingsfase

Nadat de doelen werden opgesteld, kan nagedacht worden over de strategie. In een plan worden volgende zaken beschreven:

• Wat willen we bereiken?
• Hoe gaan we daaraan werken?
• Op welke termijn zullen we dat proberen realiseren?

In dit plan moet ook weer rekening gehouden worden met de beginsituatie van het kind en de doelenkeuze. Het bespreken van de voorbereidingsfase gebeurt op een klassenraad of tijdens een vergadering. 

In deze fase wordt de inhoud van het opvoedings- en onderwijsaanbod bepaald. De methoden, middelen of materialen die zullen worden gebruikt, worden gekozen. Ook de organisatorische maatregelen die het schoolteam zal moeten nemen om alles zo vlot mogelijk te laten verlopen, zullen besproken worden. 

Volgende elementen gebeuren dus in de voorbereidingsfase:

1. Inhoud van het opvoedings- en onderwijsaanbod bepalen.
2. Wijze waarop het opvoedings- en onderwijsaanbod wordt gerealiseerd bepalen.
3. Planning van de realisatie van het opvoedings- en onderwijsaanbod binnen de leerlingengroep opstellen. 
4. Organisatorische maatregelen bepalen. 
5. Planning van de toetsing van de doelen opstellen. 

Binnen het schoolteam worden praktische afspraken gemaakt betreffende de inhoud en organisatie van het opvoedings- en onderwijsaanbod voor de leerling. 

Fase 4: De uitvoeringsfase

In de uitvoeringsfase wordt het opgestelde plan zo goed mogelijk uitgevoerd. Iedereen weet wat van hem/haar verwacht wordt en kan aan de slag. Onderlinge samenwerking en overleg is zeer belangrijk tijdens deze fase. Er moet steeds teruggeblikt worden naar de beginsituatie, de vooropgestelde doelen en de gemaakte afspraken. 

De realisatie van het handelingsplan zou zonder problemen moeten verlopen. Als de voorgaande fases goed en correct doorlopen werden zouden er geen problemen mogen optreden. Het kan uiteraard gebeuren dat een bepaalde gekozen methode voor een kind niet werkt, waardoor het handelingsplan zijn werking grotendeels verliest. Indien zoiets gebeurt, zal een bijsturing noodzakelijk zijn. 

Tijdens de uitvoeringsfase moeten tussentijdse evaluaties gepland worden met oog op bijsturing. Daarbij kan worden nagegaan op welke punten de planning en uitvoering met elkaar stroken en waar dit niet het geval is. Er moeten ook voldoende overlegmomenten en informatiewisselingsmomenten zijn. 

Fase 5: De evaluatiefase

De fase van het evalueren wordt best opgedeeld in twee delen: evaluatie van het handelingsplan en evaluatie van de leerlingenvorderingen. 

Het evalueren van het handelingsplan bestaat uit het permanent bewaken van het proces dat plaatsgrijpt terwijl de verschillende fasen van handelingsplanning doorlopen worden. De tussentijdse evaluatiemomenten zijn hierbij van groot belang. Als er goed en correct geëvalueerd wordt zal het handelingsplan optimaal zijn. De evaluatie van het handelingsplan kan ook leiden tot wijzigingen en bijsturen van het plan met oog op volgend gebruik. 

Het evalueren van de leerlingenvorderingen is een onmisbare stap in het handelingsplan. Het is volkomen logisch dat na een bepaalde tijd bekeken wordt of de leerling al dan niet resultaten boekt dankzij het opgestelde en uitgevoerde handelingsplan. Zowel formele als informele evaluatiegegevens mogen worden verzameld en genoteerd. De gegevens van de evaluatie worden in de leerlingenbespreking tijdens de klassenraad besproken met het schoolteam en eventuele externen. De geconstateerde vooruitgang kan tegenover de verwachte vooruitgang gesteld worden. 

Wat na dit proces?

Eens het proces eenmaal doorlopen is, kan het proces al dan niet opnieuw beginnen afhankelijk van de behoeften van het kind. Er wordt een nieuwe beginsituatie opgesteld, er worden (nieuwe) doelstellingen geformuleerd, ...